Ukratko

Opšti cilj je cjelokupna reforma nacionalnog sistema vještačenja invaliditeta radi uspostavljanja pravednijeg, ravnopravnijeg i lakšeg pristupa pravima na sve vrste materijalnih davanja i usluga za osobe s invaliditetom, u skladu s nacionalnim pozitivnim zakonodavstvom i ratifikovanom UN Konvencijom o pravima osoba s invaliditetom (UN Konvencija). Cilj reforme je razviti novi zakonski okvir i jedinstvene kriterijume za procjenu i utvrđivanje invaliditeta koji će biti zasnovani na modelu ljudskih prava, kao i osnivanje jedinstvenog specijalizovanog tijela za procjenu i utvrđivanje invaliditeta. Projekat je Programom ekonomskih reformi (2021.-2023.) prepoznat kao prioritetan. U pitanju je inicijativa koju finansira EU, a sprovodi UNDP u partnerstvu s nadležnim ministarstvima, nadležnim državnim institucijama i organizacijama civilnog društva koje predstavljaju osobe s invaliditetom (OOSI).

Kontekst

Sadašnji sistem procjene i vještačenja invaliditeta u Crnoj Gori je vrlo složen, nekoordinisan i zasnovan na zastarjelom medicinskom modelu, sa više od 35 komisija koje funkcionišu unutar pet sektora. Svaki sektor ima sopstvene komisije i kriterijume na osnovu kojih odlučuje o pravima po osnovu invaliditeta. U praksi, to često dovodi do diskriminacije u postupku odlučivanja o  određenim pravima po osnovu invaliditeta, te situacija koje vode socijalnoj isključenosti osoba s invaliditetom.

Ovaj složeni reformski poduhvat uključuje pet sektora: socijalna zaštita, zapošljavanje, penzijsko-invalidsko osiguranje, boračku zaštitu i obrazovanje. Ostvarenje svih prava po osnovu invaliditeta za oko 50.000 građana i njihovih porodica direktno zavisi od dizajna sistema vještačenja invaliditeta (različita materijalna davanja i socijalne usluge, invalidska penzija, zapošljavanje i profesionalna rehabilitacija, prava po osnovu obrazovanja, razne subvencije itd.).

Ovom reformom biće uvedena nova metodologija za vještačenje invaliditeta zasnovanu na modelu ljudskih prava kao i pravni okvir za procjenu invaliditeta i određivanje statusa, koju će primjenjivati nova specijalizovana ustanova za vještačenje invaliditeta. Reforma uključuje tehničku podršku u kreiranju novog zakonskog i institucionalnog okvira za vještačenje invaliditeta, izgradnju kapaciteta nadležnih resora i njihovih stručnih radnika kao i državnih službenika, te podizanje svijesti o pravima lica sa invaliditetom među specifičnim ciljanim grupama i opštom populacijom. Sveobuhvatna procjena pojedinca biće osmišljena tako da pruži informacije o podršci potrebnoj za prevazilaženje barijera u svakodnevnom funkcionisanju, i na taj način osigura ostvarivanje prava u skladu s pozitivnim zakonodavstvom i UN Konvencijom. Takođe, na osnovu podataka prikupljenih u procesu vještačenja invaliditeta biće generisan prvi nacionalni e-Registar osoba s invaliditetom, koji će poslužiti kao alat za kvalitetnije kreiranje politika, planiranje usluga i budžetiranje. 

Očekivani rezultati

• Razvoj i usvajanje novog zakonskog okvira i metodologije za vještačenje invaliditeta za sve sektore u skladu sa pristupom zasnovanom na modelu ljudskih prava i UN Konvencijom o pravima osoba s invaliditetom (UN Konvencija);

• Institucionalna reorganizacija i optimizacija – ukidanje više od 35 postojećih komisija, uspostavljanje i izgradnja kapaciteta specijalizovane nacionalne ustanove za vještačenje invaliditeta;

• Uspostavljanje prvog nacionalni e-Registara osoba s invaliditetom.