LocationsЖаратман айымдар жамааты Кыргызстандын айыл жериндеги гендердик стереотиптерге ченемдик жана жүрүм-турумду өзгөртүү аркылуу каршы чыгууда
2024-ж., 18-September
Аялдардын социалдык-экономикалык инклюзиясы туруктуу өнүгүүнүн негизги аспектиси болуп саналат, экономикалык өсүшкө, социалдык биримдикке жана коомдун гүлдөп өсүшүнө салым кошот. Бирок айыл жеринде жана алыскы аймактарда аялдар толук кандуу катышуу үчүн олуттуу тоскоолдуктарга дуушар болушат. Чектелген экономикалык мүмкүнчүлүктөр жана туруктуу гендердик стереотиптер көбүнчө аялдарды үй-бүлөлүк милдеттерге байлайт, ал эми эркектер көбүнчө эмгек миграциясы аркылуу киреше алып келүүчү иштерге тартылышат. Бул кыйынчылыктарды түшүнүү менен БУУӨП креативдүү экономиканы өнүктүрүү жана айыл жериндеги аялдар үчүн жашоо мүмкүнчүлүктөрүн түзүү аракеттеринин алкагында Жаратман айымдар жамааты (WCL) демилгесин көтөрдү. Лаборатория – бул аялдарга багытталган биринчи биргелешип иштөө мейкиндиги, анда жашоочулар тигүүчүлүк, бизнес, социалдык медианы башкаруу, дизайн жана сатуу сыяктуу креативдүү тармактарда бизнес идеяларын ишке ашыруу үчүн атайын окутуу, насаатчылык жана үрөн каржылоосун ала турган колдоо чөйрөсүн сунуштайт. Лаборатория тууралуу кененирээк биздин мурунку блогубуздан биле аласыз.
Лабораториянын концепциясы Кыргызстандагы аялдардын укуктарын кеңейтүүгө арналган активисттер жана жергиликтүү уюмдар менен кызматташууну камтыган БУУӨПтүн Accelerator Lab изилдөө иштеринин натыйжасында келип чыккан. Алдын ала жыйынтыктар аялдардын креативдүү тармактарга катышуусуна эки негизги тоскоолдукту аныктады: инклюзия үчүн аянтча катары физикалык мейкиндиктин жетишсиздиги жана бирдиктүү коомчулуктун жоктугу. 2023-жылы БУУӨПтүн жаштар арасындагы креативдүү көндүмдөр боюнча кийинки изилдөөсү бул жыйынтыктарды сандык жактан тастыктап, аялдардын креативдүү ишке орношууга жогорку кызыгуусун көрсөттү. Тактап айтканда, респонденттердин 69 пайызы креативдүү тармактарда же фрилансер катары же креативдүү бизнесте иштөөнү кааларын билдиришкен. Бирок, 24% «үй-бүлөнүн колдоосунун жоктугу» креативдүү экономикага кирүү үчүн олуттуу тоскоолдук катары көрсөттү. Кошумчалай кетсек, аялдардын 59% жолугуп, пикир алмашып, бири-бирин колдоп, тажрыйба алмаша турган коопсуз, креативдүү мейкиндиктерди түзүүнүн маанилүүлүгүн баса белгилешти. Лаборатория аталган кыйынчылыктарды жеңүү жана аялдардын креативдүү дараметин акчага айландыруу үчүн керектүү ресурстарды жана колдоо көрсөтүү аркылуу аларды күчтөндүрүү үчүн түзүлгөн.
Ошол эле мезгилде лаборатория жөн гана физикалык мейкиндик эмес. Бул аялдар жана кыздар өздөрүн ыңгайлуу сезип, ишенимин өрчүтүп, жаңы көндүмдөрдү үйрөнүп, жаңы мүмкүнчүлүктөрдү ача турган жана жашоо сапатын жакшырта ала турган колдоочу чөйрө. Лаборатория финансылык сабаттуулук сыяктуу практикалык көндүмдөрдү гана үйрөтпөстөн, психологиялык жактан дагы колдоо көрсөтөт. Ал гендердик теңчилик, мыйзамдуу укуктар, сексуалдык жана репродуктивдүү ден соолук маселелери боюнча маалымат жана билим алмашуу үчүн шарттарды түзөт. Бул аялдардын өндүрүмдүүлүгү алардын жалпы бакубаттуулугуна, анын ичинде физикалык жана эмоционалдык ден соолугуна түздөн-түз байланыштуу экенин түшүнүүгө негизделген, аларды кызыктырган маселелерди талкуулоо үчүн коопсуз мейкиндик.
Лаборатория бенефициарлардын, алардын үй-бүлөлөрүнүн жана бүтүндөй коомчулуктун коомдогу аялдардын салттуу ролуна болгон мамилени өзгөртүү аркылуу ой жүгүртүүнү өзгөртүүгө багытталган. Мисалы, үй-бүлөлүк кирешеге салым кошуу менен аялдар үй-бүлөдөгү жеке статусун жогорулатат. Экономикалык өз алдынчалык аялдарга жана кыздарга өз жамааттарынын ичинде жана андан тышкары дагы чоң социалдык жана саясий таасирге жетишүүгө мүмкүндүк берет. Алар үй-буледе ездерүнүн статусун чыңдоо менен тең киреше табуучу катары коомдо кадыр-баркка ээ болушат. Оштогу лабораториянын резиденттеринин бири белгилегендей:
«Өмүрүмдүн кайсы бир мезгилинде менин тагдырым — бул үй, балдар гана деп ойлой баштадым. Күйөөм Орусияда оокат кылып, акча табуу менен алек. Өзүмдү жогото баштадым. Бирок лабораторияга келгенде мен жаңы өзүмдү таптым, эми мен жакшы эне болуу менен бирге мыкты программист, кол өнөрчү боло аларыма ишенем».
Пикирлеш адамдардын арасында болуу менен аялдар өздөрүнүн дараметин таанып, үй-бүлөлүк милдеттерден сырткары ишин аткарууга кайраттанып, бел байлашат. Биримдикте күч бар. Анри Тажфел жана Джон Тернер тарабынан иштелип чыккан социалдык иденттүүлүк теориясына ылайык, адамдар белгилүү бир топторго мүчө болуу аркылуу өзүнүн инсандыгын жана өзүн-өзү сыйлоосун калыптандырат. Адамдар пикирлештер тобуна киргенде, алардын сезимдери жана мамилелери өзгөрүшү мүмкүн, анткени топтун нормалары жана баалуулуктары алгылыктуу же сыйлуу жүрүм-турумду жаңыча аныктайт. Бул өзүн-өзү сыйлоонун позитивдүү болушуна өбөлгө түзөт, анткени адамдар өздөрүн топтун иденттүүлүгү менен байланыштыра баштайт. Аялдардын креативдүү лабораториясында алар бири-бирин колдоп, өзүнө болгон ишенимин арттырып, социалдык басымды жана үй чарба милдеттерине «кайгысыз мамиле жасоо» менен байланышкан өз алдынча уяттуулукту жеңип чыгышат.
Бул биргелешкен чөйрө жаңы жүрүм-турумду нормалдаштырып, ой жүгүртүүнү өзгөртүп, аялдардын чыгармачылыкка жана жеке өнүгүүсүнө жол ачат. Лаборатория аялдарга жаңы ролдорду изилдөөгө, жаңы көндүмдөрдү үйрөнүүгө жана үй-бүлөдөгү салттуу милдеттерден тышкары акча табуу үй-бүлөнүн бакубаттуулугу үчүн баалуу деген идеяны жайылтууга мүмкүнчүлүк берет. Ушундай жол менен аялдар өз каалоолоруна жетүү укугуна ээ болбостон, коомдук нормаларды көбүрөөк инклюзивдүүлүккө жана мүмкүнчүлүктөрдү кеңейтүүгө өзгөртүүгө жардам беришет.
Ош шаарындагы лабораториянын резиденти Алтынай Абдышованын айтымында: «Лаборатория жеңүүчү аялдардын жамааты. Бул жаңы идеялар, пландар жана кыялдар жаралган жер! Бул жаш курагына, социалдык абалына, ишмердүүлүгүнө жана улутуна карабай, пикир айтканда уккан жана башка ойду кабыл алууга мүмкүн боло турган жер!»
Мындан тышкары, лабораториянын алдында биригип, аялдар жергиликтүү бийлик органдары менен байланышта өз кызыкчылыктарын билдирүүгө мүмкүнчүлүк алышты. Социолог Роберт Сэмпсон тарабынан иштелип чыккан жамааттык эффективдүүлүк теориясы, адамдар жалпы ишенимдери жана максаттары бар бирдиктүү топко киргенде ишенимге жана агенттик сезимге ээ болоорун баса белгилейт. Бул теорияга ылайык, жамааттын күчү жана биримдиги анын мүчөлөрүнүн каалаган натыйжаларга жетүү жана алардын айлана-чөйрөсүнө таасир берүү жөндөмүн күчөтөт. Уюмга мүчө болуу аялдарга биримдик сезимин жана чоңураак нерсенин бир бөлүгү болгонуна сыймыктануу сезимин берет — бул кыймыл алардын коомчулугунда оң өзгөрүүлөрдү жасап жатат. Бул жамааттык иденттүүлүк аларга жергиликтүү чечимдерди кабыл алууда аялдардын үнү угулуп, урмат-сыйга ээ болгон колдоо чөйрөсүн түзүп, алардын муктаждыктарын жана каалоолорун натыйжалуу коргоого мүмкүндүк берет.
Стереотиптерге каршы аракеттенүү жана социалдык нормаларды өзгөртүү үчүн иштөө маанилүү, анткени бул фундаменталдык ишенимдерге көңүл бурулбастан, аялдардын мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү аракеттери убактылуу гана натыйжа болушу мүмкүн. Ой жүгүртүүнүн алкагын өзгөртүү өтө маанилүү, анткени ал жүрүм-турум үлгүлөрүн жана мамилелерди муундан муунга өткөрүп берүү үчүн негиз түзөт. Стереотиптерди жана жүрүм-турум нормаларын реструктуризациялоо туруктуу маданий бурулушка алып келет, бул прогрессти Лабораториянын резиденттеринин жеке аракеттеринен тышкары сактоого жана өнүктүрүүгө мүмкүндүк берет. Биз Кыргызстандын бардык аймактарында лабораториялар тармагын түзүү Лабораториялар концепциясы алып жүргөн баалуулуктардын таасирин сактап жана масштабдуу кыла алат деп ишенебиз. Мындай чөйрөдө «аялдар бири-бирин колдоо» философиясы табигый түрдө өнүгөт, бул аялдардын максаттарына жетүүсүнө жана социалдык ролдорду кайра аныктоосуна мүмкүндүк берет. Бул трансформация аялдар менен кыздардын өз потенциалын ишке ашырууга жана өз коомуна маанилүү салым кошууга бирдей мүмкүнчүлүктөрү бар келечекке жол ачат.
Блог БУУӨПтүн интеллектуалдык продуктыларды өнүктүрүү боюнча консультанты Айкерим Мотукеева менен бирге жазылган.
