Жакырлардын 50% дагы эле электр энергиясына же тамак бышыруучу таза отунга мүмкүнчүлүгү жок, бул адамдар жана планета үчүн кайра жаралуучу энергияга жетүүнүн маанилүүлүгүн баса белгилейт

Жаңы жарыяланган Көп өлчөмдүү жакырчылык индекси (КӨЖИ) жакырчылыкты кыскартуу мүмкүн экенин көрсөтүп турат жана жакырчылыктын өз ара байланышкан өлчөмдөрүн чечүү үчүн өнүгүү аракеттеринде бурулуш боло турган жаңы “жакырчылык профилдерин” ачып берет. Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү программасы (БУУӨП) жана Оксфорд университетинин жакырчылык жана адамдык өнүгүү демилгеси (ЖАӨД) тарабынан жүргүзүлгөн бул талдоо, билим берүү жана саламаттыкты сактоо, турак-жай, ичүүчү суу, канализация жана электр энергиясы сыяктуу жашоо шарттарына чейин – адамдардын күнүмдүк жашоосунун ар кандай аспектилеринде жакырчылыкты кантип башынан өткөрөрүн түшүнүү үчүн кирешеден тышкары жасалган.

Отчет өзгөчө дүйнө жүзү боюнча көп өлчөмдүү жакырчылыкта жашагандарга таасир эткен бир катар "жокчулуктарды" – жакырчылыктын кайталануучу үлгүлөрүн көрсөтөт. Бул маалыматтар айрым жерлерде кеңири таралган жакырчылыктын ар кандай профилдерин аныктоо үчүн колдонулат. Бул бир эле учурда жакырчылыктын көп аспектилерин караган стратегияларды иштеп чыгуудагы маанилүү кадам.

Маалыматтар көрсөткөндөй, COVID-19 пандемиясын жана жашоонун учурдагы наркын эске албаганда, өнүгүп келе жаткан 111 өлкөдө 1,2 миллиард адам курч көп өлчөмдүү жакырчылыкта жашашат. Бул жакырчылык күнүнө 1,90 доллардан аз жашоо деп аныкталганда, жакыр деп эсептелгендердин санынан дээрлик эки эсе көп.

«Рецессия булуттары горизонтто каптап, өнүгүп келе жаткан 54 өлкөнүн карызы менен биз өкмөттүн катаал бюджеттери ого бетер катаалдап баратканын көрүп жатабыз – барган сайын жетишсиз болгон жерден эң көп айырманы кайсы жерде жасай аларыңызды түшүнүү үчүн өнүккөн маалыматтардын жана аналитиканын күчүн колдонуу абдан маанилүү ”, ­– дейт БУУӨПтүн администратору Ахим Штайнер. «Мисалы, бул көп өлчөмдүү талдоо бизге декарбонизация жана таза энергияга жетүүнүн көбөйүшү климаттын өзгөрүшүнө каршы күрөшкө салым кошоорун жана дагы эле электр энергиясына жана таза отунга жетпеген 600 миллионго жакын көп өлчөмдүү жакыр адамдар үчүн маанилүү экенин көрсөтүп турат.

Көбүнчө COVID-19 пандемиясынын башталышына чейин чогултулган акыркы жеткиликтүү маалыматтардын негизинде, отчет көбүнчө ажыратуу катмарларын жеңүү зарылдыгын баса белгилейт, анын ичинде:

• Жакыр адамдардын 50%дан ашыгы (593 миллион адам) тамак-аш даярдоо үчүн электр жарыгы да, таза отун да жок.
• Жакыр адамдардын 40%га жакыны (437 миллион адам) ичүүчү сууга да, канализацияга да жетпейт.
• Жакыр адамдардын 30% дан ашыгы (374 миллион адам) тамак-аштан, тамак бышыруу үчүн отундан, санитариядан жана баш калкалоочу жайдан бир эле учурда жок.

Отчет жакырчылык менен күрөшүүнүн жакшы жолдорун табууда бул моделдерди түшүнүүнүн маанилүүлүгүн баса белгилейт. «Мисалы, Лаос Элдик Демократиялык Республикасында тамак бышыруучу отунга мүмкүнчүлүгү жок үй-бүлөлөр көбүнчө балдарын мектепке жибере алышпайт, анткени балдар күн сайын отун чогултуу менен алек. Ошентип, күйүүчү май маселеси чечилбесе, айылдык мектепти куруу жетишсиз болуп калышы мүмкүн”, ­– дейт БУУӨПтүн Адам өнүгүүсү боюнча отчеттук бөлүмүнүн баяндамасынын авторлорунун бири Тасним Мирза.

Докладда жакырчылыкты кыскартуунун интеграцияланган стратегиялары колдонулган бүткүл дүйнөдөгү ийгиликтүү окуялар чагылдырылган. Непалдын санитарияга инвестициясы ичүүчү сууга, балдардын тамак-ашына жетүүнү жакшыртты жана ич өткөктү азайтуу аркылуу балдардын өлүмүн азайтты. Индияда 15 жылдын ичинде 415 миллиондой адам көп өлчөмдүү жакырчылыктан чыкты — бул тарыхый өзгөрүү.

Пандемияга чейин 72 өлкөдө жакырчылык кыйла кыскарган. Анткен менен, баяндамада Туруктуу өнүгүү максаттарына ылайык жакырчылыкты жоюу боюнча айрым аракеттер соңку бири-бирин кайталаган кризистердин натыйжасында ишке ашпай калышы ыктымал деп айтылат. Жакырчылыктын профилин түзүү анын бардык өлчөмдөрү боюнча жакырчылыктын бекем далил базасына таянат жана отчет жакырчылык боюнча маалыматтарды үзгүлтүксүз жаңыртуу боюнча аракеттерди жаңыртуу зарылдыгын баса белгилейт, айрыкча эң жакыр өлкөлөрдө жана эң жакыр адамдар жашаган жерлерде.

Оксфорд университетинин ЖАӨД директору Сабина Алкиер мындай дейт: "КӨЖИ жакырчылыктын монетардык чараларына өтө маанилүү кошумча болуп саналат, анткени ал ажыратуулардын топтомун түз көрсөтөт". Быйылкы ажыратуулар боюнча маалыматтар ушул коогалаңдуу мезгилде курч жакырчылыкты азайтуу үчүн кошумча чечкиндүүлүк жана лазердик тактык менен иш-аракет кылууга мүмкүндүк берет деп үмүттөнөбүз."

КӨЖИ ошондой эле аймактар боюнча жакырчылыктын терең анализин сунуштайт. Көп өлчөмдүү жакырлардын көпчүлүгү (83%) Сахаранын түштүгүндөгү Африкада (дээрлик 579 миллион адам) жана Түштүк Азияда (385 миллион адам) жашайт. Жакыр адамдардын үчтөн экиси орточо кирешелүү өлкөлөрдө жашашса, 83% айыл жеринде жашашат. Пандемияга чейинки таасирдүү ийгиликтерге карабастан, Индияда дагы эле 229 миллион жакыр адам болгон. Кийинки эң жогорку көрсөткүч 97 миллион жакыр калкы бар Нигерия болду.

"Бул КӨЖИ дүйнө жүзү боюнча БУУӨПтүн аракеттерин маалымдоо үчүн абдан маанилүү болот, анткени биз Бириккен Улуттар Уюмундагы жана андан тышкаркы өнөктөштөрүбүз менен 2025-жылга чейин 100 миллион адамды көп өлчөмдүү жакырчылыктан чыгарууга жардам берүү боюнча амбициялуу максатыбызга жетүү үчүн иштешебиз." Ахим Штайнер дейт.

2022-жылга карата көп өлчөмдүү жакырчылык индекси жөнүндө көбүрөөк билүү үчүн бул жерди басыңыз: hdro.undp.org

Суроолор боюнча маалымат каражаттары менен байланышыңыз: Айнагуль Абдрахманова, БУУӨПтүн коомчулук менен байланыш бөлүмүнүн башчысы, ainagul.abdrakhmanova@undp.org