Hızlandırma Laboratuvarı’nın kahve bardağı deneyi Ankara’daki yerel bir kahve dükkanında Aralık ayında 2 hafta süreyle yapıldı. Deneyin iki amacı vardı: Birincisi, tek kullanımlık bardakların, geri dönüştürülebilir olmaları nedeniyle çevreye zarar vermediği şeklindeki yaygın görüşe meydan okumak istedik. İkincisi, hizmet sunumundaki küçük değişikliklerin müşterilerde yeni davranışlara yol açıp açmadığını görmek istedik. Beklenen sonuç, kullanılan tek kullanımlık bardak sayısının azalmasıydı. Deney 3 temel adımı içeriyordu: Baristaları eğitmek, müşterileri eğitmek ve ayrıca parasal teşvikler sunmak. Deney Yöneticimiz vasıtasıyla, bu yılın başlarında Tunus’ta bir klinik işletmiş olan Davranışsal İçgörü ekibinden de destek aldık.

Deney öncesinde, baristaların ve müşterilerin tek kullanımlık kahve bardaklarıyla ilgili yaklaşımlarını gözlemleyerek veri topladık; ayrıca istatistik toplamak için kahve zincirinin yöneticileriyle görüştük. Karşılaştığımız rakamlar oldukça şok ediciydi! Kabaca, her ay satılan tüm kahvelerin %97’si tek kullanımlık kahve bardaklarında satılıyor!

Bu istatistiğin çeşitli nedenleri var:

1. Baristaların müşterilere “burada mı içeceksin, yanınıza mı alacaksınız?” şeklindeki kilit soruyu sorma alışkanlığı yok. Bu soru sorulursa ve içeceklerini kahve dükkanında içmeyi tercih eden müşterilere tek kullanımlık bardakta değil kahve fincanında servis yapılırsa tek kullanımlık bardak kullanımı azalacaktır. – Eylem 1

2. Yaşlarından, cinsiyetlerinden, gelir ve eğitim düzeylerinden bağımsız olarak tüketiciler tek kullanımlık bardaklardaki plastik içeriğin ve bu plastik içeriğin çoğu durumda geri dönüşümü imkansız kılmasa da çok zorlaştırdığının farkında değil. Etkili iletişim yoluyla insanları eğitmek zararlı alışkanlıkları yok etmek için kesinlikle kilit önemde. – Eylem 2

3. Ne kadar çok eğitim verilirse verilsin, insanların davranışlarını değiştirmenin zor olduğu bilinen bir gerçek. Uygun teşvikler hem tedarikçiler hem de tüketiciler için cazibe sağlayarak olumlu değişikliklere yönelik ilerlemeleri hızlandırabilir. – Eylem 3

Her bir eylemin etkisini hesaplamak zor olsa da, müşterilerden gelişigüzel şekilde toplanan nitel kanıtlara dayalı olarak hangi eylemin daha fazla işe yaradığını ve bu eylemlerin hepsinin birlikte uygulanması durumunda yararlı olup olmadığını görme fırsatı bulabildik.

Katılımcıların birkaç yorumunu aşağıda paylaşıyoruz:

“Tek kullanımlık bardak kulesini gösteren posterden çok etkilendim. Her gün ziyaret ettiğim dükkanın içinde neler olup bittiğine gerçekten baktım. Daha sonra fark ettim ki benim davranışımdaki küçük bir değişiklik çevreyi koruyabilir.” Yiğit, 33 yaşında (kahve dükkanına kendi bardağıyla geldi)

“Görsellere baktığımda, ne yapmakta olduğumu fark ettim. Bu kadar fazla olacağını düşünmemiştim. Artık her gün iki kez, kendi kahve bardağımla geliyorum. Bardağımı almak için üst kattaki ofisime çıkıyorum. Evde çöp ayrıştırmaya bile başladık.” Bahadır, 35 yaşında

“Sanırım teşvikler gerçekten işe yarıyor. Özellikle de bu binadaki müşterilerin bu deneyden sonra da kendi bardaklarını getirmeye devam edeceklerine inanıyorum. Biri kendisi diğeri de arkadaşı için olmak üzere yanında iki bardakla gelen üniversite öğrencisinden çok etkilendim. Tabii ki indirimden yararlandılar! Tek kullanımlık bardaklar tamamen israf, birisinin bunun değiştirmek için öncü olması gerekli.” Barista 1

“Deneyden önce müşterilere kahvelerini fincanda isteyip istemediklerini sormuyor, standart olarak tek kullanımlık bardakta veriyorduk. Artık bu değişti; bundan böyle müşterilerimize kahvelerini fincanda isteyip istemediklerini sormaya kesinlikle devam edeceğiz.” Barista 2

“Ellerinde plastik bir bardakla görünmekten utandıkları için bazı müşterilerin tek kullanımlık bardakları artık kullanmadığına inanıyorum.” Barista 3

2 hafta süren bu deneyden sonra toplanan veriler tek kullanımlık bardak kullanımında (%97’den %78’e) %19’luk bir azalma olduğunu gösterdi. Başka bir deyişle, kahve kupası kullanımı 6 kat arttı!

Tüm bu süreçte ekip sosyal medya kanallarımızı etkili şekilde kullandı. UNDP hesabı üzerinden küçük bir anket düzenledik ve insanlara bu tür kampanyaları yaygınlaştırmamız halinde destek olmak isteyip istemeyeceklerini sorduk.

Onlarca olumlu yanıt almak harikaydı – bu küçük çaplı deneyi çok daha geniş bir hareket yaratmak için nasıl kullanabileceğimizi gösterdi.

Sonuçta, bu küçük çaplı deney Hızlandırma Laboratuvarının 3 basit adımının bir kahve dükkanındaki tek kullanımlık plastik tüketimini çarpıcı biçimde azalttığını gösterdi. Ayrıca bir dalga dalga yayılma etkisi olabileceğini de gösterdi: Katılımcılar, yaptıkları işlerin yaratabileceği hasarın farkına vardığı için, bazıları yaşamlarında atığın diğer boyutları hakkında daha bilinçli hale gelmiş oldu.

Aslında Deneyin Aralık ayının sonunda bitirilmesi planlanıyordu fakat kahve dükkanı sahipleri Hızlandırma Laboratuvarı ekibine posterlerin ve enstalasyonların bir ay daha dükkanda kalmasını isteklerini söyledi. %15’lik indirimin de devam etmesi bekleniyor. Bu girişim sosyal medyada yoğun ilgiyle karşılandı ve bu örnek kampanyanın, doğayı korumaya ve gerçekten sürdürülebilir bir geleceğe yönelik inançlarını göstermek isteyen başka işletmelerde de tekrarlanabileceğine inanıyoruz. Önümüzdeki günlerde, UNDP Hızlandırma Laboratuvarı başka dükkanları da bu büyüyen harekete katılmaya ve hareketin bir aktörü olmaya davet etmek için açık bir çağrıda bulunmayı planlıyor. İlk deneyden elde edilen sonuçlar ve geri bildirimler, çevre üzerinde olumlu bir etki yaratmak için insanlara nasıl daha iyi ulaşılabileceğine ve onların davranışlarında nasıl değişiklik yaratılabileceğine dair metodolojiye ışık tuttu.