Proje ne hakkında?

Kapsayıcı Sıfır Atık Yönetimi ile Sosyal Uyumun Güçlendirilmesi Projesi, önemli sayıda geçici koruma altındaki Suriyelilerin ve mültecilerin bulunduğu belediyelerde atık yönetim sistemlerini geliştirmek amacıyla ulusal atık yönetim düzenlemeleri üzerine kurulmuştur. ABD Nüfus, Mülteciler ve Göç Bürosu (USPRM) tarafından finanse edilen ve bütçesi 4.5 milyon dolardan fazla olan bu proje, söz konusu belediyelerin kapsayıcı ve katılımcı atık yönetimi uygulamalarını hayata geçirme kapasitesini artırmayı hedeflemektedir.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB) ile iş birliği içinde yürütülen proje, sıfır atık modelinin genişletilmesine; atık toplama için gerekli ekipman, malzeme ve araçların teminine; atık yönetimi düzenlemelerinin uygulanması için yerel kapasitenin güçlendirilmesine; ve hem kentsel hem de kırsal alanlarda, atık yönetiminin önemli çevresel ve sosyal zorluklar oluşturduğu yerlerde savunmasız grupların yaşam ve çalışma koşullarının iyileştirilmesine odaklanacaktır.

Mevcut durum nedir?

Mültecilerin yoğun olarak bulunduğu bölgelerde, yetersiz katı atık yönetimi sosyal uyum üzerinde çok katmanlı bir etki yaratmaya devam etmektedir. Atık yönetimi belediyelerin en büyük masraflarından biri olduğundan ekstra nüfusun ürettiği atık, belediyelerin hizmet sağlama kapasitesini zorlaştırmaktadır. Yetersiz yönetilen atıklar, bariz bir rahatsızlık kaynağı olup, ev sahibi topluluklar ile mülteci topluluklar arasında sosyal gerilimi artırabilir.

Atık hizmetleri üzerindeki baskı, 6 Şubat 2023'te Türkiye'yi vuran yıkıcı depremlerle birlikte ciddi şekilde etkilenmiştir. “Türkiye Deprem Toparlanma ve Yeniden İmar Değerlendirmesi” (TERRA), depremin belediye hizmetleri üzerindeki en doğrudan etkisinin katı atık ve çökme sonrası enkazın güvenli yönetimiyle ilgili olduğunu vurgulamaktadır. Depremler, belediyelere ait büyük miktarda ekipman ve altyapıyı tahrip ederek atık yönetim operasyonlarını kısıtlamış ve tehlikeli atıkların çevreye salınmasına yol açmıştır.

Bu zorlukları aşmak için yeni fırsatlar ortaya çıkmıştır. ÇŞİDB tarafından 2017'de başlatılan Hükümet Sıfır Atık Politikası, hem ev sahibi topluluklara hem de mültecilere fayda sağlayacak kazan-kazan çözümlerinin teşvik edilmesi için büyük bir fırsat sunmaktadır. ÇŞİDB, belediyelere yerel sıfır atık stratejilerini uygulamaları için destek sağlamayı artırmakta ve sıfır atık yönetiminin sosyal unsurlarını Türkiye'deki politikanın belirleyici bir özelliği olarak görmekte; geri dönüşümden elde edilen gelirlerin en savunmasız gruplara fayda sağlamasını hedeflemektedir. Yeni ÇŞİDB düzenlemeleri arasında, atık toplayıcılarının yerel otoritelere kaydedilmesi teşvik edilerek bu çalışmanın düzenlenmesi ve insana yakışır istihdam fırsatları için asgari standartların belirlenmesi bulunmaktadır.

Misyonumuz nedir?

UNDP, ilgili aktörlerle güçlü işbirliği ve koordinasyonu sağlayarak proje etrafında sinerji yaratma konusunda benzersiz bir konumda bulunmaktadır. UNDP sadece Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı (3RP) kapsamında dayanıklılık bileşenini yönetmekle kalmayarak, aynı zamanda deprem yanıtının erken toparlanma sektörünü de üstlenmektedir. Türkiye'deki mülteci yanıtında katı atık ve belediye destek faaliyetlerinin koordinasyonunda her zaman öncü bir rol oynamış; aynı zamanda 3RP belediye dayanıklılık stratejisi ve belediye destek müdahalelerinin haritalanması gibi alanlarda da liderlik etmiştir. UNDP, bu deneyim ve mekanizma üzerine inşa ederek ilgili paydaşlarla koordinasyonu sürdürecek ve projenin hedeflediği belediyelere destek veren uluslararası aktörlerle bağlantıları güçlendirecektir.

Yerel yönetimlerin kapasite gelişimini artırarak sosyal uyumu güçlendiren UNDP, yerel düzeyde kapsayıcı sıfır atık uygulamaları temelinde yüksek nüfusun ayrımcı etkilerini ve yıkıcı depremlerin etkilerini bertaraf etmek için benzersiz bir model uygulamaktadır.

Nasıl yapıyoruz?

UNDP, hedeflenen belediyelere katı atık yönetimi alanında ÇŞİDB düzenlemeleri ile uyum sağlamaları için destek vermekte ve ana hedefleri için kapasitelerini artırmaktadır. Proje, belediyelerde sıfır atık marketleri ve teşvik mekanizmaları oluşturarak toplum temelli sıfır atık uygulamalarını hayata geçirmeye odaklanmaktadır. Bu girişim, elektrikli atık toplama triportörleri, atık ayırma sistemleri, sıfır atık konteynerleri, mobil atık toplama araçları, sıfır atık pazarları, teşvik yazılımı fizibilitesi, kişisel koruyucu ekipman ve hijyen ekipmanları gibi temel yeni ekipmanların temini ile desteklenmektedir. Hedeflenen belediyelerin sıfır atık yönetimi için ihtiyaçlarını daha iyi gösterebilmek amacıyla, saha ziyaretleri ile ihtiyaç değerlendirmeleri yapılmakta ve her bir hedef belediye için Sıfır Atık İhtiyaç Analizi Raporları hazırlanmaktadır. Bu raporlar, proje kapsamına dahil edilecek ekipman ihtiyaçlarını göstermenin yanı sıra, belediyelerin gelecekte uygulayacakları faaliyetlere ilişkin temel oluşturmaları açısından da bir rehber işlevi görmektedir.

Ayrıca, UNDP, belediyelere ev sahibi topluluk üyeleri ve Geçici Koruma altındaki Suriyeliler (GKAS)’den oluşan atık toplayıcılarıyla ilgili düzenlemelere uyum sağlamada yardımcı olmak için gerekli malzeme, teknik ekipman ve kişisel koruyucu ekipman temin ederek, atık toplayıcılarının doğru bir şekilde kayıt altına alınmasını sağlamaktadır. Hedef odaklı sıfır atık yaklaşımları ve sosyal yardımla belediye kapasitelerini artırmaktadır.

Toplum temelli atık yönetimi aracılığıyla dayanışma ve sosyal uyumu teşvik etmek için UNDP, atık toplayıcılarına yönelik kamu algısındaki ve davranışlarındaki değişiklikleri de ölçmektedir. Proje kapsamındaki faaliyetler arasında farkındalık yaratma, rehberlik hizmetleri sağlama, topluluk liderlerine eğitim verme ve belediye personelinin kapasitesini artırma yer almaktadır. Bu çabalar, hedeflenen müdahaleler ve kapasite geliştirme girişimleri aracılığıyla sosyal uyumu desteklemek ve iyileştirmek amacı taşımaktadır. Ayrıca, proje, bu alandaki yerel çabaları güçlendirmek için belediyelerle koordinasyon sağlayarak atık yönetiminde sivil girişimleri desteklemektedir.

Türkiye nasıl faydalanacak?

Konak (İzmir), Merkez & Besni (Adıyaman), Haliliye (Şanlıurfa), Antakya & İskenderun & Reyhanlı (Hatay) ve Merkez (Kilis) belediyelerinin katı atık yönetimi kapasiteleri, belediye personeli için gerekli teknik ekipman, kapasite geliştirme ve farkındalık artırma faaliyetleri ile desteklenecektir. Ayrıca, hazırlanan ihtiyaç analizi raporları, gelecekteki atık yönetimi uygulamaları için rehberlik sağlayacak ve sıfır atık toplama teşvik mekanizmaları aracılığıyla toplum katılımı desteklenecektir.

Ev sahibi topluluklar ile GKAS arasındaki sosyal uyum, atık toplayıcılarına yönelik kamu algısındaki değişiklikler, toplum öncülerinin eğitimi ve atık sorununun kapsamlı bir şekilde ele alınması ve önlenmesi için toplumsal farkındalığın artırılması yoluyla sağlanacaktır. Tüm bu çabalar, katı atığın neden olduğu çevresel ve sosyal sorunların bulunduğu kentsel ve kırsal alanlardaki toplulukların yaşam ve çalışma koşullarını iyileştirmeyi amaçlamakta ve yerel ölçekte katı atık yönetiminde devlet düzenlemelerine katkıda bulunmaktadır. Bu hedefler doğrultusunda uygulanan faaliyetlerin, projenin sonunda yaklaşık 60,000 kişiye ulaşması beklenmektedir.