Сүүлийн хоёр жилд Монгол Улсын мэдээллийн технологийн салбар урьд өмнө үзэгдээгүй өндөр өсөлтөд хүрээд байна. Ганц жишээ дурдахад, нийт интернэт хэрэглэгчдийн тоо 2019 онд 300 мянга байсан бол 2020 онд 900 мянга гаруй болж даруй гурав дахин нэмэгджээ [1]. Үүнд анхаарах гол асуудал бол салбарын хурдацтай хөгжлийг дагаад ирэх ашиг нөлөө, үр дүнг иргэн бүр хүртэж чадаж байна уу гэдэг юм. Энэхүү асуултад хариулт олох зорилгоор Монгол дахь НҮБХХ -ийн Хурдасгуур Лаборатори нь технологийн дэвшлээс хоцрогдон үлдэж болзошгүй хүмүүсийг тодорхойлсон  юм. Ингэхдээ  орлого багатай, алслагдсан болон хөдөө орон нутгийн иргэд, Улаанбаатар хотод шилжин суурьшсан иргэд, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд гэх мэт нийгмийн зорилтот бүлгийн хүн амын дунд интернет болон бусад цахим технологийн хүртээмжтэй байдалд чанарын үнэлгээ хийсэн билээ (Үнэлгээний аргачлалын талаар эндээс дэлгэрэнгүй харж болно). Үүгээр бид үнэлгээний үр дүнгээс танилцуулж байна. 

Цахим хуваагдал бодит бэрхшээл болж байна

Суурин болон зөөврийн компьютер, ухаалаг гар утас гэх мэт цахим төхөөрөмжүүдийг эзэмших, найдвартай, хурдтай интернэт холболттой байх нь цахим ур чадварыг хөгжүүлэх үндэс суурь болдог билээ. Судалгаанд хамрагдагсдын ердөө 20% нь гэртээ компьютертoй бѳгѳѳд интернет холболт худалдаж авах боломжтой байна. Оролцогчдийн 70 гаруй хувь нь өндөр хурдны интернетэд холбогдоогүй байна.

Судалгаанд оролцогсод цар тахлын энэ үед компьютер, интернет холболт зэрэг нь хүүхдүүд гэрээсээ цахимаар үргэлжлүүлэн суралцахад чухал гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байгаа ч, орлого багатай учир тэр бүр авч хэрэглэх боломжгүй байна.  Ялангуяа бага орлоготой, алслагдмал, хөдөө орон нутгийн иргэд, шилжин суурьшигч, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд орлого хүрэлцдэггүй гэсэн асуудлыг хөндөж байлаа. Гэрийн интернет холболт нь сард ойролцоогоор 25,000 тѳгрѳгний үнэтэй байдаг боловч олон хүнд энэ нь хэт үнэтэй санагддаг. Тиймээс тэдний хувьд интернет холболт нь мөнгө зарлагадах нэн тэргүүний асуудалд ордоггүй. 

Сонирхолтой нь судалгаанд оролцогчидын ихэнх хувь ухаалаг гар утастай бөгөөд гар утасны дата эрхээр интернетэд холбогдох хамгийн уян хатан, хэмнэлттэй сонголт гэж үздэг.  

“Юнивишн эсвэл Гэр интернет (үүрэн гэрийн интернет үйлчилгээ) -ийн интернет хурдан бөгөөд найдвартай. Харин дата ашиглах үед зарим тохиолдолд гацдаг, хурдан дуусдаг. Дата авах үнэ нь боломжийн боловч олон удаа худалдаж авбал өртөг нь ѳндѳр болохыг ойлгосон. "

 - Судалгаанд оролцогчийн ярилцлагаас 

Айл ѳрхүүд ихэвчлэн үүрэн сүлжээний дата эрхийг ашиглан интернетэд холбогдож байна. Учир нь, тэд ойр хавьд нь өндөр хурдны кабел холболт ороогүй, эсвэл интернетийн үйлчилгээний үнэ хэт өндөр байна гэж тайлбарласан. Хөдөө орон нутаг болон алслагдсан дүүрэгт амьдардаг оролцогчид үүрэн сүлжээний хүртээмж, хурд, сүлжээний доголдол гэх мэт холболтын асуудлуудыг дурдсан байна.

Харин хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд болон ахмад настнуудын хувьд төрийн болон бусад хувийн хэвшлийн үйлчилгээг цахимаар авах нь харагдаж байгаа шигээ амар, хялбар биш байна гэсэн хариултыг өглөө. Жишээлбэл, сонсголын бэрхшээлтэй иргэд мэдээлэл, үйлчилгээ авах гэхээр аудио, видео контентууд бичгэн тайлбаргүй, дохионы хэлний хөрвүүлэггүй байгаа нь тэдний хувьд бэрхшээл болж байна.  Вэбсайт болон аппликейшнүүд хэт олон үйлдэлтэй байх нь ахмадуудыг будлиулах, анхаарлыг нь сарниулахад хүргэдэг байна. Мөн хэрэглэгчийн гарын авлага ойлгомжгүй байгааг онцлон тэмдэглэж байв.  

Цахим ур чадварыг нийтэд нь хөгжүүлэх хэрэгтэй 

Судалгаанд оролцогчдыг ерөнхийд нь авч үзвэл DigComp аргачлалын  5 ур чадварын 3 ангилал буюу цахим харилцаа болон  хамтын ажиллагаа, дижитал контент бүтээх, цахим ертөнцөд тулгарсан асуудлыг шийдвэрлэх чадвартай байна.  Тодруулбал, тэд зураг, видео авах гэх мэт энгийн контент бүтээх, бусадтай хуваалцах анхан шатны чадвартай боловч авсан зургаа засах, өөрчлөх, сайжруулах, бусдын авсан зурагтай нэгтгэн шинэ контент үүсгэх гэх мэт ахисан шатны үйлдлийг хийж чадахгүй байна. Судалгаанд хамрагдагсдын хувьд ѳѳрсдийн төхөөрөмж болон хувийн мэдээллийг хэрхэн хамгаалах талаар мэдээлэл дутмаг  байх нь түгээмэл байлаа. Ихэнх нь нууц үгээ сольж чадахгүй, цахим орчинд аюулгүй ажиллах, хувийн мэдээллээ хамгаалах аргуудыг мэдэхгүй байна. Мѳн судалгаанд оролцогчид онлайнаар найдвартай мэдээллийн эх сурвалжийг ялгаж, тодорхойлж чадахгүй, оюуны өмчийг хамгаалах талаар сайн мэдэхгүй байна.

Үнэлгээнд хамрагдсан 5 бүлгээс ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд бусад бүлгийнхэнтэй харьцуулахад цахим ур чадварын түвшин доогуур болох нь тогтоогдсон. Эдгээр 2 бүлэгтэй хийсэн дараагийн шатны ярилцлагын үр дүнд цахим технологид үл итгэх, цахим орчинг судлах, шинэ ур чадвар эзэмшихээс айх, халгах байдал ажиглагдсан.  Энэ нь тэдний бие махбодын хязгаарлагдамал байдал, асран хамгаалагчдын дэмжлэг, урамшуулал дутагдсанаас үүдэлтэй байж болох юм. Судалгаанд хамрагдагсад цахим орчинд хүүхдүүд, ах дүү болон гэр бүлийн бусад ойр дотны хүмүүсийн туслалцаанд найдахаас өөр аргагүйд хүрдэг.

Дүгнээд хэлэхэд, манай судалгаанд оролцогсод мэдээллийн технологийн анхан шатны мэдлэг, хэрэглээтэй байна. Оролцогчдын дийлэнх нь ухаалаг гар утсыг ашиглаж мэднэ, харин компьютер дээр ажиллаж чадахгүй гэж хариулсан байна. Судалгааны нэг онцлог үр дүн бол гар утсыг ашигласан жил нэмэгдэх тусам ур чадвар нь сайжирч байгааг харж болох юм.

Залуучууд бусад насны бүлгийнхнийг бодвол ур чадвар нь илүү сайн, цахим орон зайг маш их сонирхдог боловч тэд цахим ур чадваруудыг бүрэн эзэмшиж чадаагүй л байна. Түүнчлэн, эрэгтэйчүүд цахим дэвшил, үйлчилгээнд илүү нээлттэй, эерэг ханддаг хэдий ч тэдний бодит хэрэглээ, нийгмийн сүлжээнд оролцох оролцоо бага байна. Харин эмэгтэйчүүд дижитал орчинд хамгийн идэвхтэй байдаг бөгөөд янз бүрийн сөрөг туршлагатай тулгарч, цахим орчноос айх, үл итгэх байдал нэмэгддэг байж болзошгүй.  

Цаашид хэрэгжүүлэх шаардлагатай ажил

Судалгаанд хамрагдсан зорилтот бүлгүүд цахим төхөөрөмжөө бүрэн ажиллуулж, одоо хэцүү санагдаж байгаа үйлдлүүдийг хийн, мэдээлэлд ойртож, асуудлаа бие даан шийдэж сурмаар байгаагаа илэрхийлж байв.  Тийм ч учраас, вэб контентын хүртээмжтэй байдлын тусгай стандартыг боловсруулж, цахим орчинг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст илүү хүртээмжтэй болгох нь зүйтэй.  Мөн зөвхөн зорилтот бүлгүүдэд анхаараад зогсохгүй нийт хүн амын  цахим ур чадварыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн төрөл бүрийн сургалт явуулах, мэдээллийн эх үүсвэрийг монгол хэл руу орчуулах, цахим төхөөрөмжүүдэд монгол хэлний тохиргоог нэмэхийг зөвлөж байна. 

НҮБ -ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн Хурдасгуур лаборатори засгийн газар, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран цахим орон зайг хэрэглэгчдэд ээлтэй, хялбар болгох, бүх хүмүүст цахим мэдлэг, ур чадварыг төлөвшүүлэх арга хэрэгслүүдийг боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх болно. НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн Хурдасгуур лабораторийн зүгээс цахим мэдлэг, ур чадварыг жигд хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулснаар цахим шилжилтэд хэнийг ч орхигдуулахгүй байх,  хувь хүн, олон нийтэд тэгш боломжийг нээж  өгөх болно гэдэгт итгэж байна.

Судалгааг бүрэн эхээр нь үзэх:  https://bit.ly/3BshlrV

[1] ҮСХ, ИНТЕРНЭТ ХЭРЭГЛЭГЧ БА КОМПЬЮТЭРИЙН ТОО, бүс, аймаг, нийслэлээр, жил, улирлаар. 1212.mn