ระยอง เพชรบุรี สุราษฎร์ธานี สงขลา: แนวทาง 4 จังหวัดฝั่งอ่าวไทยปรับตัวต่อโลกรวน

November 14, 2024

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: รู้จักระบบนิเวศชายฝั่ง-ทางทะเล 4 จังหวัด

ระยอง

ภาค: ตะวันออก

เนื้อที่: 3,552 ตร.กม.
ความยาวของชายฝั่งทะเล: 100 กม.
แนวปะการัง: 41.2% อยู่ในสภาพแข็งแรงปานกลาง
แหล่งหญ้าทะเล: ส่วนมากอยู่ในสภาพแข็งแรงดี
พื้นที่ป่าชายเลนทั้งหมด: 31,722 ไร่
- 35% เป็นป่าชายเลนที่คงสภาพสมบูรณ์

เพชรบุรี

ภาค: ตะวันตก
เนื้อที่: 6,225 ตร.กม.
ความยาวของชายฝั่งทะเล: 89 กม.
พื้นที่ป่าชายเลนทั้งหมด: 84,457 ไร่
- 15% เป็นป่าชายเลนที่คงสภาพสมบูรณ์
- 82% ถูกเปลี่ยนเป็นนากุ้ง นาเกลือ แปลงเกษตร และอื่นๆ

สุราษฎร์ธานี

ภาค: ใต้
เนื้อที่: 13,079 ตร.กม. ใหญ่ที่สุดในภาคใต้
ความยาวของชายฝั่งทะเล: 157 กม.
แนวปะการัง: 40.2% อยู่ในสภาพแข็งแรงปานกลาง
แหล่งหญ้าทะเล: ส่วนมากอยู่ในสภาพแข็งแรงดี
พื้นที่ป่าชายเลนทั้งหมด: 92,840 ไร่
- 50% เป็นป่าชายเลนเก่าแก่

สงขลา

ภาค: ใต้
เนื้อที่: 7,393 ตร.กม.

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: เข้าใจบริบทสังคมเพื่อประเมินผลกระทบโลกรวน

	ระยอง	เพชรบุรี	สุราษฎร์ธานี	สงขลา
ประชากร	ประชากรแฝงมีจำนวนมาก อัตราการย้ายถิ่นฐานมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเพราะเป็นจังหวัดอุตสาหกรรม เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ	ผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง แต่เด็กและอัตราการเกิดลดลง	มีพื้นที่ใหญ่ที่สุดในภาคใต้ แต่ประชากรไม่หนาแน่น เพราะส่วนมากเป็นพื้นที่ธรรมชาติ ผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น ประชากรเคลื่อนย้ายเข้ามาอยู่อาศัยทั้งในระยะสั้นและระยะยาว	มีจำนวนประชากรมากเป็นลำดับที่ 2 ของภาคใต้ ผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น แต่อัตราการเกิดลดลง
สภาพเมือง-ชุมชน	ประชากรส่วนใหญ่อาศัยกระจุกตัวอยู่ในพื้นที่เขตเมือง		มีความเป็นเมืองสูง อัตราการขยายตัวของเมืองเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง	โครงสร้างพื้นฐานยังไม่ครอบคลุมทุกชุมชน
สิ่งแวดล้อม	มีปัญหาการจัดการขยะครัวเรือนและขยะจากภาคท่องเที่ยว อุตสาหกรรมสร้างมลพิษ แหล่งน้ำขาดแคลนในช่วงหน้าแล้ง	61% ของที่ดินจังหวัดเป็นพื้นที่ป่าไม้ พื้นที่เมืองขยายตัวอย่างไม่ยั่งยืน พื้นที่เกษตรหดหาย เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมตามมา มีปัญหาภัยแล้ง		ชายฝั่งทางตอนเหนือมีพื้นที่นาจำนวนมาก เกษตรกรไม่รวมตัวกันเป็นกลุ่ม ขาดความเข้มแข็ง มีปัญหาการจัดการขยะและบำบัดน้ำเสีย

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: เข้าใจบริบทเศรษฐกิจเพื่อประเมินผลกระทบโลกรวน

	ระยอง	เพชรบุรี	สุราษฎร์ธานี	สงขลา
รายได้ต่อหัว	เป็นจังหวัดขนาดเล็ก แต่มีรายได้ต่อหัวสูงที่สุดในประเทศ และมีผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด สูงเป็นอันดับ 2 ของประเทศ		รายได้ต่อหัวต่ำ	ขนาดเศรษฐกิจใหญ่เป็นอันดับ 2 ของภาคใต้และเป็นลำดับที่ 16 ของประเทศ แต่รายได้ต่อหัวต่ำ
อัตราการว่างงาน	อัตราการว่างงานต่ำ		อัตราการว่างงานอยู่ในระดับปานกลาง - สูงในทุกอำเภอ	อัตราการว่างงานสูง
ภาคส่วนสำคัญ	ภาคอุตสาหกรรมขับเคลื่อนเศรษฐกิจจังหวัด รายได้ครัวเรือนส่วนมากมาจากภาคอุตสาหกรรมและการเกษตร	เศรษฐกิจหลักของจังหวัดคือการเกษตรและประมง มีการท่องเที่ยวเชิงเกษตร แต่ยังต้องพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานสำหรับภาคท่องเที่ยว มีศักยภาพเป็นศูนย์กลางอุตสาหกรรมแห่งภาคตะวันตก เนื่องจากใกล้ กทม.	ภาคธุรกิจที่สำคัญต่อเศรษฐกิจจังหวัด: ภาคบริการ> ภาคเกษตรกรรม> ภาคอุตสาหกรรม รายได้ครัวเรือนส่วนใหญ่มาจากการเกษตร ปศุสัตว์ ประมง และอุตสาหกรรม เศรษฐกิจเติบโตต่อเนื่อง โดยเฉพาะในด้านการท่องเที่ยวทางทะเล	ภาคอุตสาหกรรมขับเคลื่อนเศรษฐกิจจังหวัด

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: ผลกระทบ 5 ด้านหากอ่าวไทยยังปั่นป่วน

เกษตรกรรมและความมั่นคงทางอาหาร

เกิดปัญหาน้ำแล้ง-น้ำท่วม ปาล์ม ยางพารา ไม้ผล และพืชผลทางการเกษตรอื่นๆ ล้มตาย
ในหน้าแล้งน้ำเค็มบุกรุกพื้นที่การเกษตร (แต่ส่งผลให้พื้นที่ประมงเพิ่มขึ้น)

ประมง

ฤดูกาลแปรปรวน
- อากาศร้อนขึ้น
- ฝนตกชุกมากขึ้น
- ความเค็มของน้ำทะเลเปลี่ยนแปลง ส่งผลต่อสภาพที่อยู่อาศัยและชีวิตสัตว์น้ำ
- เกิดโรคระบาดสัตว์น้ำ
ทิศทางลมแปรปรวน
- จับสัตว์น้ำได้น้อยลง
- มรสุมทำให้ออกเรือทำประมงลำบาก
- ชาวประมงต้องหันไปประกอบอาชีพอื่น

การท่องเที่ยว

มรสุมถี่ขึ้น ฤดูกาลเปลี่ยนแปลง ส่งผลต่อการวางแผนท่องเที่ยว
น้ำทะเลกัดเซาะแหล่งธุรกิจท่องเที่ยวชายฝั่งและป่าชายหาด

การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ

การกัดเซาะชายฝั่งส่งผลต่อระบบนิเวศชายหาด
มรสุมมีความรุนแรงและถี่ขึ้น
ฤดูแล้งยาวนานขึ้น
อุณหภูมิสูงขึ้น ฝนตกหนัก ส่งผลให้น้ำหลากและน้ำจืดไหลลงสู่ทะเลในปริมาณมากขึ้น
สัตว์น้ำในทะเลและป่าชายเลนมีจำนวนลดลง และมีปัญหาด้านการเจริญเติบโต

การตั้งถิ่นฐานของมนุษย์

น้ำทะเลหนุนสูงและคลื่นลมรุนแรงส่งผลให้น้ำท่วมบ้านเรือน
น้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่ง

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: อ่าวไทยอาจรวนยิ่งขึ้นกับสภาพอากาศสุดขั้วในปี 2100

ปัญหาที่อาจเกิด	ผลกระทบ
อุณหภูมิเปลี่ยนแปลง ➠	อุณหภูมิในช่วงฤดูแล้งสูงขึ้น ส่งผลต่อการเกษตร ทรัพยากรน้ำ สุขภาพของมนุษย์ การเพาะปลูก
รูปแบบของฝนเปลี่ยนแปลง ➠	ปริมาณฝนตกเพิ่มขึ้น น้ำท่วมและดินถล่มถี่ขึ้น สร้างความเสียหายต่อสาธารณูปโภคและชุมชน ฤดูแล้งแห้งขึ้น ขาดแคลนน้ำ ส่งผลต่อพื้นที่การเกษตร
ระดับน้ำทะเลเพิ่มสูงขึ้น ➠	น้ำเค็มรุกล้ำเข้ามามากขึ้น น้ำกัดเซาะชายฝั่งรุนแรงขึ้น อุทกภัยในช่วงพายุเกิดถี่ขึ้น ชุมชนชายฝั่งและระบบสาธารณูปโภคได้รับผลกระทบโดยตรง
สภาพภูมิอากาศแบบสุดขั้ว ➠	พายุรุนแรงขึ้น ส่งผลต่อทรัพย์สิน อาชีพ และความปลอดภัยของชุมชน โดยเฉพาะชุมชนที่อยู่ตามแนวชายฝั่ง

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: ผู้หญิงกับผลกระทบโลกรวนต่อชายฝั่ง

ภาวะโลกรวนเกี่ยวข้องกับเพศอย่างไร?

ภาวะโลกรวนส่งผลกระทบต่อทุกคน แต่ผู้หญิงเผชิญกับผลกระทบรุนแรงเป็นพิเศษ เพราะถูกความเหลื่อมล้ำในมิติต่างๆ ร่วมซ้ำเติม

ภาวะโลกรวนคือ “ตัวทวีคูณภัยอันตราย” สำหรับผู้หญิง

ผู้หญิงทำงานในภาคส่วนที่เปราะบางต่อภาวะโลกรวน อาทิ ภาคเกษตร

43% ของแรงงานในภาคเกษตรเป็นผู้หญิง

ในปี 2025 ผู้หญิงกว่า 240 ล้านคนทั่วโลกอาจต้องเผชิญปัญหาความไม่มั่นคงทางอาหาร

ผู้หญิงกว่า 7 ล้านคนในภูมิภาคเอเชียตะวันออก & อาเซียนจะเผชิญกับความอดอยาก

แต่ผู้หญิงไม่ใช่แค่ผู้ประสบภัยเท่านั้น ผู้หญิงยังเป็นผู้สร้างความเปลี่ยนแปลง ใช้ธรรมชาติตั้งรับ ปรับตัวตามภาวะโลกรวน

แม่หญิงริมฝั่งอ่าวไทยกับการอนุรักษ์ธรรมชาติ

ผู้หญิงชุมชนแหลมผักเบี้ย จ.เพชรบุรี ส่งเสริมการท่องเที่ยวเพื่อความยั่งยืน
ผู้หญิงชุมชนปากน้ำประแสร์ จ.ระยอง รณรงค์ด้านการเพิ่มรายได้ให้ชุมชน การอนุรักษ์ธรรมชาติ การจัดการขยะปฏิกูล
ผู้หญิงชุมชนหาดม่วงงาม จ.สงขลา เคลื่อนไหวต่อต้านกำแพงกันคลื่นและช่วยกันดูแลหาดทราย

หากเราต้องการลดผลกระทบจากภาวะโลกรวน แผนการปรับตัวต่อสภาพภูมิอากาศควรครอบคลุมมิติทางเพศและให้ผู้หญิงมีอำนาจตัดสินใจในแผนการปรับตัวมากขึ้น

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: ระยอง - เพชรบุรี กับแนวทางการแก้ปัญหาที่มีธรรมชาติเป็นฐาน (Nature-Based Solutions)

	ระยอง	เพชรบุรี
การดูแล-เพิ่มพื้นที่ป่า	อนุรักษ์น้ำ พื้นที่ชุ่มน้ำ ปลูกป่าชายเลน และทรัพยากรป่าไม้
การพัฒนาทรัพยากรน้ำ		อนุรักษ์ทรัพยากรพืชและเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตสัตว์น้ำ (ธนาคารปูม้า) เพื่อเพิ่มรายได้จากการประมง บำบัดน้ำเสีย เพิ่มประสิทธิภาพการจัดหาน้ำเพื่อแก้ไขปัญหาภัยแล้ง (สร้างอ่างเก็บน้ำและสถานีสูบน้ำ)
การสนับสนุนการท่องเที่ยว	สร้างศักยภาพในการส่งเสริมการท่องเที่ยว เพื่อเพิ่มรายได้จากการท่องเที่ยว
การจัดการขยะ	จัดการขยะมูลฝอยและการทำความสะอาดพื้นที่สาธารณะ	ลดขยะมูลฝอยและการทำความสะอาดพื้นที่ส่วนกลาง
การเสริมสร้างขีดความสามารถของชุมชน	เสริมสร้างขีดความสามารถในการมีส่วนร่วมของชุมชนและส่งเสริมความตระหนักรู้ในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ (ฝึกอบรมด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ เช่น การคัดแยกขยะในครัวเรือน)	วิจัยและพัฒนาด้านการประมงและการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ ส่งเสริมศักยภาพเกษตรกรสู่ผู้ประกอบการ/พัฒนาวิสาหกิจชุมชน (ฝึกอบรมการจัดตั้งวิสาหกิจชุมชน) ปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิตสัตว์น้ำ (จัดตั้งศูนย์การเรียนรู้และฝึกอบรม)

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: สุราษฎร์ธานี - สงขลา กับแนวทางการแก้ปัญหาที่มีธรรมชาติเป็นฐาน (Nature-Based Solutions)

	สุราษฎร์ธานี	สงขลา
การดูแล-เพิ่มพื้นที่ป่า		โครงการปลูกป่าชายทะเล ขยายพื้นที่สีเขียวในชุมชน
การพัฒนาทรัพยากรน้ำ	โครงการบริหารจัดการทรัพยากรชายฝั่ง (ป้องกันการประมงผิดกฎหมายและการทำลายทรัพยากรทางน้ำ) โครงการฟื้นฟูทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง (เพิ่มภูมิคุ้มกันหรือ resilience ให้ระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่ง)	อนุรักษ์ทรัพยากรน้ำ (กระตุ้นประชากรปลา) โครงการฟื้นฟูแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำ โครงการพัฒนาประมงชุมชน (กระตุ้นประชากรปูสีฟ้า) โครงการพัฒนาน้ำบาดาลเพื่อการเกษตร
การสนับสนุนการท่องเที่ยว	โครงการพัฒนาการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ (อำเภอไชยา) พัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชนเพื่อรองรับอุตสาหกรรมไมซ์* *ไมซ์ = MICE (Meetings, Incentive Travel, Conventions, Exhibitions)	โครงการส่งเสริมการท่องเที่ยว
การจัดการขยะ	ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการขยะ
การเสริมสร้างขีดความสามารถของชุมชน

ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: เรียนรู้ประสบการณ์ 4 จังหวัดริมฝั่งอ่าวไทย

เช็คลิสต์สิ่งจำเป็นสำหรับแผนการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
1	เน้นการปรับตัวด้วยการสร้างเสริมความแข็งแรงทนทานให้กับ “โครงสร้างพื้นฐานสีเขียว” (ธรรมชาติ) แทนที่จะพึ่งพิงโครงสร้างพื้นฐานสีเทา (สิ่งก่อสร้าง) เพียงอย่างเดียว
2	การปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศควรสอดแทรกอยู่ในทุกภาคส่วน ในทุกๆ มิติ
3	ทุกคนมีส่วนร่วมในการจัดทำแผนการปรับตัว โดยเฉพาะกลุ่มคนชายขอบ & กลุ่มเสี่ยง เช่น คนจนในจังหวัด กลุ่มชาติพันธุ์ ผู้หญิง ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
4	จัดเตรียมมาตรการปรับเปลี่ยนอาชีพ-วิถีชีวิตใหม่สำหรับประชากรที่จะได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
5	มีข้อมูลเกี่ยวกับพื้นที่เสี่ยงต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในทุกระดับ ตั้งแต่ระดับตำบลจนไปถึงระดับประเทศ
6	แผนการปรับตัวจำเป็นต้องมีความยั่งยืน มีเป้าหมายในระยะยาว มีแผนบริหารงบประมาณสำหรับการปรับตัวในระยะยาว

แม้การปรับตัวต่อสภาพภูมิอากาศจะไม่ใช่เรื่องง่ายแต่ถ้าเริ่มลงมือทำแล้ว เราทำให้ดีขึ้นได้เสมอ สิ่งที่สำคัญที่สุดคือการเริ่มพัฒนาแผนงานที่ทำให้เห็นว่าควรจะเดินหน้าต่ออย่างไรโดยไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง

ที่มา:

Food and Agriculture Organization (FAO): The role of gender in Climate-Smart Agriculture
United Nations: Why women are key to climate action
Thailand’s Fourth National Communication
โครงการการสร้างภูมิคุ้มกันต่อผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในพื้นที่ทางทะเลและชายฝั่งตามแนวอ่าวไทย