რეზიუმე

მუდმივად განვითარებად მსოფლიოში, ზრუნვის ეკონომიკა გამოჩნდა როგორც  იმედის ნაპერწკალი, რომელიც ადასტურებს ზრუნვის საქმიანობაში ჩართულთა ფასდაუდებელ როლს საზოგადოებების შენარჩუნებაში და ადამიანური სულიერების მასაზრდოებლად. ეს სტატია იწყებს ტრანსფორმაციულ მოგზაურობას საქართველოსა და მსოფლიოს ზრუნვის ეკონომიკაში, არსებული ლანდშფტების გაშუქებით, დამაფიქრებელი სტატისტიკური ანალიზის გამოვლენით და პრაქტიკული რეკომენდაციების გაცემით. მეცნიერული კვლევისა და რეალურ სამყაროში არსებული ნარატივების ეკლექტიკური შერწყმით, ეს სტატია მიზნად ისახავს ზრუნვის ეკონომიკის განსხვავებული შეხედულებების მიწოდებას, ინოვაციური გადაწყვეტილებების შთაგონებას, რომელიც გააღვივებს სოციალურ ცვლილებებს.  

ზრუნვის ეკონომიკა: თანაგრძნობის გამოცხადება 

გლობალური საზოგადოების გობელენის ფარგლებში, ზრუნვის ეკონომიკა დგას როგორც ემპათიისა და თავგანწირვის ცოცხალი დადასტურება. მისი, როგორც საზოგადოებების მხარდაჭერის და კეთილდღეობის ხელშეწყობის საკვანძო ძალის აღიარება არის ნათელი მოწოდება პარადიგმის ცვლილებისკენ, რომელიც გვაიძულებს ვაღიაროთ ზრუნვის საქმიანობაში ჩართულთა ძირითადი  წვლილი ამ მოძრაობის სათავეში.

Covid-19-ის პანდემიამ ხაზი გაუსვა არსებულ სოციალურ უთანასწორობას და საყოველთაო ზრუნვის მნიშვნელობას. რაც უფრო მეტი ადამიანი მუშაობს სახლიდან, მით უფრო იზრდება კრეატიული გადაწყვეტილებების საჭიროება საკუთარ თავზე, ბავშვებსა და ხანდაზმულ ნათესავებზე ზრუნვისას არსებული გამოწვევების გადასაჭრელად. ერთი-ერთი პოტენციური გადაწყვეტილება, რომელსაც შეუძლია რეალური განსხვავების მოხდენა, არის ზრუნვის ეკონომიკის კონცეფციის მიღება. 

ზრუნვის ეკონომიკა პრიორიტეტად აქცევს სამუშაოს, რომელიც ორიენტირებულია ინდივიდებისა და ჯგუფებისთვის ანაზღაურებადი და არაანაზღაურებადი ზრუნვის სერვისების მიწოდებაზე, ადამიანთა კეთილდღეობასთან ერთად ეკოლოგიური მდგრადობის დაფასებით. ამ მიდგომის მხარდამჭერების აზრით, ზრუნვის ეკონომიკა გვთავაზობს შესაძლებლობებს ჯანსაღი ეკოსისტემების ფარგლებში  განვახორციელოთ ეკონომიკური სამართლიანობა საზოგადოებაში  პრიორიტეტების გადახედვის გზით.

იმის გამო, რომ მსოფლიოს არაანაზღაურებადი ზრუნვის სამუშაოების დაახლოებით ორ მესამედს ქალები ასრულებენ, ზრუნვის ეკონომიკას ასევე აქვს პოტენციალი, გადაჭრას გენდერული უთანასწორობა და უზრუნველყოს მეტი შესაძლებლობა ქალთა ეკონომიკური გაძლიერებისთვის.

საქართველოს ზრუნვის ეკონომიკის გობელინის განმარტება 

საქართველოს თვალწარმტაც პეიზაჟებში, ზრუნვის უდავო ნარატივი იშლება. Georgia’s Time-ის სტატისტიკა მწარე სიმართლეს ავლენს: საქართველოში ქალები, მამაკაცებთან შედარებით, თითქმის ხუთჯერ მეტს ხარჯავენ აუნაზღაურებელ საოჯახო და ზრუნვის საქმეებზე. მონაცემებმა ასევე გამოავლინა მკვეთრი განსხვავება საოჯახო და მოვლის სამუშაოზე დახარჯულ დროს შორის. დედები, საშუალოდ, კვირაში 20,4 საათს ხარჯავენ ბავშვის მოვლაზე, ხოლო მამები 3,9 საათს (გაეროს ქალთა ორგანიზაცია– საქართველო, 2020). ასეთი უთანასწორობა, რომელიც მთელ ქვეყანაში გვხვდება, მოითხოვს ჩვენს ურყევ თავდადებას, პასუხისმგებლობის სასწორის კვლავ დასაბალანსებლად. 

საყოფაცხოვრებო პასუხისმგებლობებიდან გამომდინარე, ქალები, მამაკაცებთან შედარებით, უფრო ხშირად მუშაობენ ნახევარ განაკვეთზე. საქართველოს 2019 წლის სამუშაო ძალის კვლევის შედეგები გვთავაზობს დამაჯერებელ შეხედულებებს ქალებსა და მამაკაცებს შორის მკვეთრი განსხვავებების შესახებ, როდესაც საქმე ეხება ზრუნვის პასუხისმგებლობას. მონაცემები ცხადყოფს, რომ საქართველოში ქალების მნიშვნელოვანი 22% სახლის მოვლას, ბავშვზე ზრუნვას და მოხუცების მოვლას ასახელებს ნახევარ განაკვეთზე მუშაობის მიზეზად. მკვეთრად საპირისპიროდ, მამაკაცების მხოლოდ 1.4% ასახელებს იგივე საქმიანობებს ნახევარ განაკვეთზე მუშაობის მიზეზად.

უფრო მეტიც, კვლევა ხაზს უსვამს, რომ რესპოდენტ ქალთა გასაოცარი 58% სამუშაოს დაწყების უუნარობას უკავშირებს ბავშვზე ზრუნვის ან მოხუცების/შშმ პირთა მოვლის მოთხოვნებს. ამის საპირისპიროდ, მამაკაცების მხოლოდ 5% იზიარებს იგივე შეზღუდვას. ეს მაჩვენებლები ხაზს უსვამს საქართველოში ქალებზე დაკისრებულ არაპროპორციულ ტვირთს, რომლებიც აწყდებიან მნიშვნელოვან გამოწვევებს, როდესაც საქმე ეხება სრულ განაკვეთზე მუშაობის დაწყებას ან შენარჩუნებას ზრუნვის პასუხისმგებლობების გამო. 
ქალებს ნაკლები ანაზღაურება აქვთ, რადგან მათ არ შეუძლიათ სრულ განაკვეთზე მუშაობა ან მაღალი პასუხისმგებლობის მქონე სამუშაოში ჩართვა. ევროპაში „ნედლი“ გენდერული ანაზღაურების სხვაობა (განათლებისა და სხვა მახასიათებლების გათვალისწინების გარეშე) არის დაახლოებით 15%, მაშინ როცა საქართველოში შესაბამისი სხვაობა 17.7%-ია (ISET, 2021). 

გაეროს ქალთა ორგანიზაციის მომნუსხველი გამოკითხვის თანახმად, COVID-19 პანდემიამ აუნაზღაურებელი შრომის უფრო მძიმე ტვირთი დააკისრა ყველა სქესის ადამიანს, თუმცა უფრო გამოხატული გავლენა იქონია ქალებზე. დასკვნები ცხადყოფს, რომ ქალების უფრო დიდმა პროცენტმა აღნიშნა, რომ გაზრდილი დრო დაუთმო აუცილებელ საქმეებს, როგორიცაა დასუფთავება (ქალების 35%-მა, ხოლო კაცების 24%-მა), საჭმლის მომზადება (ქალების 31%-მა, კაცების 25%-მა) და ბავშვებზე ზრუნვა (ქალების 61% მამაკაცების 44%-ის წინააღმდეგ). ეს თვალსაჩინო სტატისტიკა ხაზს უსვამს მზრუნველობის პასუხისმგებლობების არათანაბარ განაწილებაზე გადაუდებელი რეაგირების აუცილებლობას  და პანდემიის გავლენას ზრუნვის ეკონომიკაზე. 

ზრუნვის ინვესტიციის ეკონომიკური პოტენციალის გამოყენება

გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობა შესაძლებელია ზრუნვის ეკონომიკაში ინვესტიციით. მთავრობებს შეუძლიათ ხანდაზმულთა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად საჭირო სერვისების განვითარებისთვის ფინანსური მხარდაჭერის უზრუნველყოფა და ისეთი პოლიტიკის განხორციელება, რომელიც უზრუნველყოფს მომუშავის ანაზღაურებას, განსაკუთრებით ქალი მუშაკებისთვის შემოსავლის წყაროს მიწოდებას და მათი ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებას.

გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობის ერთ-ერთი გზაა ზრუნვაში ჩართულთათვის ანაზღაურებადი შვებულების პოლიტიკის განხორციელება. ეს საშუალებას მისცემს ქალებს, ოჯახზე ზრუნვისთვის დრო მოაკლონ სამსახურს. 

გარდა ამისა, არის კვალიფიციური ექთნების და მომვლელების დეფიციტი, ისევე როგორც მომსახურების მაღალი ღირებულება სოფლად და შორეულ დასახლებებში. ამ გამოწვევების გადასაჭრელად, დაინტერესებულმა მხარეებმა და პოლიტიკის შემქმნელებმა საქართველოში უნდა ითანამშრომლონ მხარდამჭერი ჩარჩოს შესაქმნელად, რომელიც სახელმწიფოს საშუალებას მისცემს განავითაროს ზრუნვის ეკონომიკა. ამის მიღწევა შესაძლებელია ახალი სერვისების ზრდის წახალისების სტიმულირებით, ზრუნვის მიმწოდებლებისთვის ტრენინგ პროგრამების მიწოდებით და ხელმისაწვდომობის მხარდამჭერი პოლიტიკის განხორციელებით.

გარდა ამისა, ახალი გარიჟრაჟი ელის მათ, ვინც გაბედავს ზრუნვის ეკონომიკაში ინვესტირებას, რადგან ის ფლობს უთქმელი ეკონომიკური კეთილდღეობის გასაღებს. ისეთი ქვეყნების ხმამაღალი ტრიუმფები, როგორიცაა შვედეთი და კანადა, ადასტურებს ყოვლისმომცველი ზრუნვის სისტემების ტრანსფორმაციულ ძალას, ახალ სიმაღლეებზე აჰყავს ქალთა სამუშაო ძალის მონაწილეობის მაჩვენებლები, ამასთან იკვლევს გზას შეუდარებელი გენდერული თანასწორობისკენ. 

შვედეთი შეიძლება მივიჩნიოთ როგორც შთამაგონებელი მოდელი: ოჯახები იღებენ გულუხვ დახმარებას ბავშვების მოვლის კერძო სერვისების გამოყენებისთვის. კანადა დიდ ნაბიჯებს დგამს პრობლემის მოსაგვარებლად სახლში, არღვევს ზრუნვასთან დაკავშირებულ ბარიერებს, რომლებიც ხელს უშლის ქალთა სამუშაო ძალის სრულ მონაწილეობას. ქვეყნის მასშტაბით იქმნება ადრეული სწავლისა და ბავშვზე ზრუნვის სისტემა, რათა უზრუნველყოს თანაბარი ხელმისაწვდომობა მაღალი ხარისხის, ხელმისაწვდომ და მოქნილ ზრუნვაზე, განურჩევლად მდებარეობისა. საერთაშორისო დონეზე, კანადა მოწინავეა ზრუნვაზე ორიენტირებულ პროგრამებში, რომლებიც აძლიერებენ ქალებს რათა მიაღწიონ წარმატებას ეკონომიკის, განათლებისა და საზოგადოებრივი ცხოვრების სფეროებში. უთანასწორობის თავიდან აცილების გზით, ეს ინიციატივები ხელს უწყობს ქალთა ჩართულობას და აძლიერებს მათ გავლენას გლობალურ პლატფორმაზე.

გარდა ამისა, CARE Canada-მ განახორციელა პროექტები საოჯახო პასუხისმგებლობებში გენდერული დისბალანსის აღმოსაფხვრელად. ეს ინიციატივები ფოკუსირებულია სამხრეთ აფრიკაში ქალებისა და გოგონების ჯანმრთელობისა და კვების გაუმჯობესებაზე და ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი ქალების ეკონომიკური კეთილდღეობის გაუმჯობესებაზე ჩრდილოეთ ვიეტნამის გაღატაკებულ სოფლებში. ამ პროექტების მიზნები მოიცავს მამაკაცების ჩართულობის ხელშეწყობას მზრუნველობის როლებში და ქალთა გაძლიერებას, რომ მათ ჰქონდეთ გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება როგორც ოჯახში, ასევე უფრო ფართო საჯარო სფეროში (ReliefWeb, 2022). მსგავსი სისტემის  საჯარო დაფინანსებით ჩამოყალიბებით, ჩვენ შეგვიძლია ქალების ეკონომიკური დამოუკიდებლობისკენ გავხსნათ კარი და შევქმნათ უფრო ნათელი მომავალი, სადაც აყვავდება ზრუნვის ეკონომიკა, რაც სარგებელს მოუტანს როგორც ინდივიდებს, ისე მთლიანად საზოგადოებას.  

ინოვაციური გზები: რეკომენდაციები საქართველოსთვის 

ზრუნვის ეკონომიკის სრული პოტენციალის გამოსაყენებლად, ჩვენ უნდა ვიაროთ გაბედული და მიზანმიმართული ნაბიჯებით. მოდით, წინ წავიწიოთ, ვიხელმძღვანელოთ ამ ზუსტი და პრაქტიკული რეკომენდაციებით: 

• სიცოცხლის გამდიდრება ხელმისაწვდომი და სამაგალითო ბავშვზე ზრუნვით: ხელმისაწვდომობის გაფართოება ხელმისაწვდომ, მაღალი ხარისხის ბავშვზე ზრუნვაზე მშობლებს, განსაკუთრებით ქალებს,  საშუალებას აძლევს, გაითავისონ თავიანთი პროფესიული მისწრაფებები და ამასთან უზრუნველყონ მათი შვილების მიერ დამსახურებული აღზრდის მიღება.
• სამსახურისა და პირადი ცხოვრების ბალანსის სიმფონიის მოპოვება: სამუშაოსა და ზრუნვის მოთხოვნების ჰარმონიზაცია არის სიმფონია, რომელიც ელოდება თავის კრესჩენდოს. მოქნილი სამუშაოს ორგანიზებით და მშობლის ყოვლისმომცველი ანაზღაურებადი  შვებულების პოლიტიკის დაწესებით, ჩვენ შეგვიძლია შევქმნათ შთამაგონებელი გარემო, სადაც ინდივიდები წარმატებას მიაღწევენ როგორც თავიანთ პროფესიულ, ისე პირად სფეროში. 
• ზრუნვითი სამუშაოს მნიშვნელობის გამოვლენა: დადგა დრო, რომ არაფორმალური ზრუნვის სამუშაოს მივაგოთ ის პატივი და აღიარება, რასაც ის სრულიად იმსახურებს. ისეთი მექანიზმების დაწესება, როგორიცაა მომვლელის კრედიტი და სოციალური უსაფრთხოების შეღავათები, ადასტურებს ამ სასიცოცხლო შრომის სიყვარულის ღრმა ეკონომიკურ და სოციალურ მნიშვნელობას.  
  ჩვენი კოლექტიური მომავლის დაცვა: სოციალური დაცვის სისტემების გაძლიერება ყოვლისმომცველი ჯანდაცვის, გრძელვადიანი ზრუნვისა და საპენსიო პროგრამების შეთავაზებით, გზას ხსნის მომავლისკენ, სადაც ზრუნვის ტვირთი შემსუბუქდება და უზრუნველყოფს ინდივიდებისა და ოჯახების კეთილდღეობას.  

დასკვნა

ზრუნვის ეკონომიკა გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობის მნიშვნელოვანი ნაწილია. მთავრობებს ამ სექტორში არსებული უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად შეუძლიათ დახმარება სერვისებსა და პოლიტიკაში ინვესტიციების გზით, რომლებიც მხარს დაუჭერენ მუმუშავეებს. ზრუნვის სამუშაოს მნიშვნელობის აღიარებით და იმ ღონისძიებების განხორციელებით, რომლებიც წაახალისებენ ოჯახებსა და ინდივიდებს რომ მიიღონ საუკეთესო ზრუნვა. სწორი პოლიტიკითა და ინვესტიციებით ზრუნვის ეკონომიკა შეიძლება გახდეს ზრდისა და განვითარების მნიშვნელოვანი ძრავა საქართველოში და მის ფარგლებს გარეთ. 

ბიბლიოგრაფია:

1. Folbre, N. (2018). Developing care: recent research on the care economy and economic development. Dspacedirect.org. [online] Available at: https://idl-bnc-idrc.dspacedirect.org/handle/10625/57142
2. Journal of Human Development. (2023). Measuring Care: Gender, Empowerment, and the Care Economy. [online] Available at: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14649880600768512
3. Civil.Ge (2022). Geostat: Women Spend 4.9 Times More Time on ‘Unpaid’ Domestic Work. [online] Civil Georgia. Available at: https://civil.ge/archives/518145
4. A Georgian Woman’s Burden: How Pandemic Affected Distribution of Household Work between Men and Women, and Why It Matters (2021). [online] Available at: iset-pi.ge/en/blog/2937-a-georgian-womans-burden-how-pandemic-affected-distribution-of-household-work-between-men-and-women-and-why-it-matters.
5. UN Women – Georgia. (2020). Rapid Gender Assessment of the COVID-19 Situation in Georgia. [online] Available at: https://georgia.unwomen.org/en/digital-library/publications/2020/08/rapid-gender-assessment-of-the-covid-19-situation-in-georgia 
6. Office for National Statistics (2016) “Women Shoulder the Responsibility of “Unpaid Work.” Ons.gov.uk [Online] Available at: www.ons.gov.uk/employmentandlabourmarket/peopleinwork/earningsandworkinghours/articles/womenshouldertheresponsibilityofunpaidwork/2016-11-10#:~:text=Women%20carry%20out%20an%20overall,to%20cooking%2C%20childcare%20and%20housework
7. UN Women – Georgia. (2020). Time Use Survey in Georgia: 2020-2021. [online] Available at: https://georgia.unwomen.org/en/digital-library/publications/2022/12/time-use-survey-in-georgia-2020-2021 
8. European Commission - European Commission. (2023). Press corner. [online] Available at: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_5169 
9. UN Women – Georgia. (2022). Unpaid Care Work in Georgia. [online] Available at: https://georgia.unwomen.org/sites/default/files/2022-09/Unpaid-Care-Work%20V2%20eng.pdf
10. ReliefWeb. (2022). Changing the balance for women in the care economy - World. [online] Available at: https://reliefweb.int/report/world/changing-balance-women-care-economy