«Жас кезімде Қазақстанда тамақ өнімдерін өндіру үшін ғана емес, сонымен қатар Орталық Азия өңірінде және одан тыс жерлерде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін де тозаңданудың маңыздылығы туралы білу бақытыма ие болдым. Мен мұны мәңгі есіме алдым», - Елена Курганова, «Бал-Ара» омарташылары одағының және Қазақстан жаңғақтар мен жидектерді өндірушілер мен қайта өңдеушілер қауымдастығының жауапты хатшысы, жергілікті фермерлермен тозаңдандырушылар туралы білім алмасудың жақтаушысы.

Тыңайтқыштарды, пестицидтер мен гербицидтерді шамадан тыс пайдалану, монодақылға сүйену және жемшөп пен басқа да тауарлық дақылдардың тез ауысуы тозаңдандырғыш түрлерінің алуан түрлілігін азайтады. Бұл Қазақстанның өңірлік азық-түлік қауіпсіздігіне және мақта, бидай және майлы дақылдар сияқты тозаңдандырғыштарға тәуелді экспорттық дақылдардан түсетін экономикалық кірістеріне қауіп төндіреді.

«Бидай өндірісі бойынша әлемде 9-шы орынға ие бола отырып, Қазақстан ұлттық және өңірлік деңгейлерде тозаңдатқыштарды қорғауға және жердің тозуымен күреске көп көңіл бөледі. Топырақты қалпына келтіру және тозаңдатқыштарды қорғау жөніндегі ұлттық күш-жігерді қолдау үшін БҰҰ Даму бағдарламасы (БҰҰДБ) Қазақстанда биоалуантүрлілікті сақтау және экожүйелік қызметтер жөніндегі жобаны іске қосты. Осы мақсаттар үшін BES Solution Fund қоры үш жылдық жобаға (2020-2022 ж.ж.) шамамен 400 000 АҚШ долларын бөлді», - деп хабарлады БҰҰДБ жобасының техникалық кеңесшісі Фируз Ибрагимов.

BES Solution Fund қолдауымен басталған БҰҰДБ жобасы жергілікті биоәртүрлілікті сақтау бойынша күш-жігерді қолдайды және Елена сияқты биоәртүрлілікті сақтау бойынша пікірлес энтузиастар қауымдастығын құру және дамыту кезінде өзара қолдау мен алмасуға ықпал етеді. Елена Алматы және Қостанай облыстарында «бал конвейерінің» пилотын енгізуді басқарады. Елена мен оның командасы басқаратын бал дақылдары бар тәрізді демонстрациялық учаскелер тозаңдатқыштар фермерлер мен ара өсірушілерге мәдени құндылықтарды табиғатпен тепе-теңдікте сақтай отырып беретін көптеген артықшылықтарды ашады.

Сайып келгенде, бұл практикалар экожүйенің тұрақтылығын қамтамасыз етеді және табиғат пен адам арасындағы үйлесімді қарым-қатынасты сақтайды. Өкінішке орай, ауыл шаруашылығының қарқынды әдістері нарықтық талаптармен ынталандырылады, олар болса қоршаған орта үшін не жақсы екенін көбінесе ескере бермейді. Пайда алуға бағытталған экономикалық парадигма көбінесе тозаңдатқыштардың кешенді және өзара байланысты артықшылықтарын ескермеуі мүмкін. Табиғат пен қауымдастықтарға ұзақ мерзімді пайда әкелетін бал өсімдіктеріне арналған питомниктер немесе конвейерлік әдістер сияқты тозаңдатқыштарға қолайлы әдістерді КСРО ыдырағаннан кейінгі экономикалық проблемаларды еске түсіре отырып, қысқа мерзімді кірістерді бағалайтын жеке сектор лайықты бағаламайды. Бір кездері Кеңес Одағының астық қоймасы болып саналған Қазақстан әлі күнге дейін негізінен ірі интеграцияланған фермерлік шаруашылықтарда өндірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарын, негізінен астық пен майды экспорттаушы болып табылады. Оның үстіне, тозаңдатқыштарды қорғау және жерді тұрақты пайдалануға жәрдемдесу жөніндегі саяси шаралардың болмауы табиғатқа негізделген кешенді шешімдерге кедергі келтірді.

Дегенмен, түйе сүті, астық және майлы дақылдар өндірісі туралы дәстүрлі білімдерін ұзақ уақыт сақтап келген қазақстандық фермерлер үшін тұрақты әдістер жаңалық емес. Фермерлердің білімінің ішкі құндылығын мойындау жергілікті генетикалық және биологиялық ресурстарды өсіруді қолдайды және жабайы түрлерге жүктемені азайтады, олардың сақталуы мен тұрақты пайдаланылуына ықпал етеді. Қазақстан Әзірбайжанға, Қырғызстанға, Өзбекстанға және Тәжікстанға қосылды, олар жақында Дәрілік шөптер мен өсімдіктерді қоса алғанда, жергілікті генетикалық ресурстарды қолдау және тиісті нормативтік актілерде келісілген тәсілді ілгерілету үшін өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. Өңірдің жергілікті генетикалық ресурстарын қорғау үшін ынтымақтастықтың бұл пайымы 2019 жылғы қазанда елдер Орталық Азия үшін BES-Net өңірлік триалогына қатысқан кезде 2019 жылы қаланған болатын.

«Қоғамдастықтың назарын аудару, әлеуетті арттыру және тәжірибе алмасу ойлауды өзгертуде шешуші рөл атқарады. Олар тозаңдатқыштарды қорғайтын әдістерді енгізу үшін іскерлік сектордың мүмкіндіктерін кеңейтуге көмектеседі және директивалық органдарды осы әдістерді қолдайтын заңдарды қабылдауға ынталандырады», - деп толықтырды Қазақстандық органикалық ауыл шаруашылығы қозғалыстары федерациясы мен Ауыл шаруашылығы білімін тарату орталығының басшысы Евгений Климов.

Евгений және БҰҰДБ жобасы шеңберінде Қазақстанда BEST Solution Fund бағдарламасын жүзеге асыратын басқа да сарапшылар тұрақты ауыл шаруашылығы, жерді қалпына келтіру, тозаңдатқыштарды қорғау және адамның әл-ауқаты арасындағы өзара байланысты түсінеді. «Мен емшектен айырғаннан кейін баламды тамақтандыру үшін жергілікті органикалық тамақ таба алғаныма шын мәнінде қатты қуандым. Сол кезде біздің барлық ақпараттық-ағартушылық қызметіміз және директивалық органдарды биоалуантүрліліктің жоғалуы туралы ақпараттандыру үшін әлеуетті арттыру жөніндегі жұмысымыз жаңа мәнге ие болды. Денсаулық – бұл келесі ұрпақ үшін ең үлкен сыйлық», - деп толықтырды Евгений.

Тозаңдану, азық-түлік қауіпсіздігі мен адамның әл-ауқаты арасындағы байланыс – бұл күрделі проблемалар шын мәнінде ешкімді артта қалдырмайтын ұжымдық әрекеттермен кешенді жауап беруді қажет ететінін үйрететін жақсы мысал. Директивалық органдар, бизнес, қоғамдық ұйымдар, жастар, ғылыми орта және дәстүрлі білім тасымалдаушылары тарапынан үйлестірілген жауапты іс-қимылдар үшін сенімді нығайту Қазақстанда ұзақ жылдарға тұрақты әсер етеді.

Бастама БҰҰДБ-ның қоршаған ортаны тұрақты басқаруды нығайту, жергілікті қоғамдастықтарды қолдау үшін ауылдық және қалалық аудандарды тұрақты дамыту жөніндегі мақсатына қол жеткізуге ықпал ететін болады.

Қазақстан Биоалуантүрлілік және экожүйелік қызметтер жөніндегі үкіметаралық ғылыми-саяси платформа бағалауының нәтижесінде алынған қорытындыларды енгізу және ауқымын кеңейту үшін BES Solution Fund қоры арқылы, сондай-ақ 2019 жылғы қазанда Орталық Азия өңірлік триалогы барысында айқындалған негізгі басым іс-қимылдар арқылы Биоалуантүрлілік желісі мен BES-Net экожүйелік қызметтерінен қолдау алады.

Биоалуантүрлілікті сақтау жөніндегі ұлттық стратегиялар мен іс-қимыл жоспарларына сәйкес BES Solution Fund институттарды нығайтуға, ғылыми, саяси және практикалық қоғамдастықтарды жақсырақ тартуға, деректердің қолжетімділігі мен пайдаланылуын жақсартуға, сондай-ақ жер-жерлерде жойылып бара жатқан экожүйелерді сақтау, қорғау және қалпына келтіру жөніндегі ғылыми бастамаларды ілгерілетуге көмектеседі.